Ο ρατσισμός εναντίον των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και του Ποντιακού Ελληνισμού στα χρόνια της Μικρασιατικής καταστροφής

"Ενάμιση εκατομμύριο πεινασμένα στόματα. Ενάμιση εκατομμύριο φτηνά εργατικά χέρια, ενάμιση εκατομμύριο διψασμένοι άνθρωποι για δουλειά, για γαληνή για ελπίδα τριγυρνούσαν στους δρόμους της Ελλάδας με τα χέρια στις άδειες τσέπες τους…»   Διδώ Σωτηρίου

Όσον αφορά το λαό, συνειδητά ή μη, οι βασιλική παράταξη, ταύτισε τους πρόσφυγες με τους οπαδούς του Βενιζέλου την άφιξή τους με την καταδίκη και εκτέλεση στο Γουδί των έξι της πολιτικής ηγεσίας τους Χατζηανέστη, Θεοτόκη, Μπαλτατζή και των τριών πρώην πρωθυπουργών Πρωτοπαπαδάκη, Στράτο και Γούναρη.

Η ελληνική κυβέρνηση θέλοντας να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση ότι υπήρχε μια σχετική τάξη στη χώρα, αποφάσισε να δώσει δάνεια ώστε να μπορέσει να αποκατασταθεί το προσφυγικό πρόβλημα. Έτσι με αυτά τα χρήματα και τις απαλλοτριώσεις των γεωργικών εκτάσεων η κυβέρνηση κατάφερε να δώσει έστω και την εντύπωση ότι έχουν τεθεί οι πρώτες βάσεις για μια στοιχειώδη έγνοια για τους πρόσφυγες. Όλη αυτή η δράση είχε σαν αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η λεγόμενη «Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων.

Βασικοί τόποι εγκατάστασης των προσφύγων ήταν οι κορυφές των μεγάλων πόλεων στις οποίες περιοχές ιδρύονταν οι προσφυγικοί συνοικισμοί. Βέβαια οι συνθήκες ήταν άθλιες αφού έμεναν σε παράγκες ενώ σε πάρα πολλές περιπτώσεις, έμεναν ακόμα και σε στάβλους.

 

Απέναντι σ’ ένα κρατικό μηχανισμό που αδυνατούσε να ανταπεξέλθει στο τεράστιο έργο της αποκατάστασης των προσφύγων, οι ίδιοι οι πρόσφυγες ανάλαβαν την επίλυση των άμεσων προβλημάτων τους, προτάσσοντας την αυτενέργεια και σε πολλές περιπτώσεις την παραβατικότητα, σαν στοιχείο της συλλογικής τους ταυτότητας. Έτσι, με την άφιξη των προσφύγων εμφανίστηκε το φαινόμενο της αυθαίρετης δόμησης σε μαζικό επίπεδο, σαν διαδικασία που συμπλήρωνε την αδυναμία του κράτους να προσφέρει φτηνή στέγη.

Ομαδικά οι πρόσφυγες έκτιζαν τα αυθαίρετα σ’ ένα μερόνυχτο. Μεταξύ εργολάβων και εκπροσώπων του κράτους είχε αναπτυχθεί σχέση που δε διακρινόταν εμφανώς το νόμιμο από το παράνομο…
Δυστυχώς, άλλη μια αλήθεια είναι ότι εκτός από την λεκτική βία (βία με τα λόγια) δεχόταν και σωματική βία, αφού ντόπιοι σε κάποιες περιοχές προσπαθούσαν να πάρουν πίσω τα ανταλλάξιμα έχοντας αισχροκερδή κίνητρα…

Οι εξαθλιωμένοι πρόσφυγες, σε μεγάλο βαθμό γυναίκες και ανήλικα παιδιά, προτιμούνταν από τους εργοδότες κυρίως σαν ανειδίκευτο εργατικό δυναμικό, επειδή λόγω ακριβώς της κατάστασής τους αυτής, ήταν διατεθειμένοι να εργαστούν με μικρότερες αποδοχές από τους ντόπιους. Επιπρόσθετα, δεν είχαν συνδικαλιστική εμπειρία δεδομένου ότι στη Μικρά Ασία δεν είχε αναπτυχθεί το συνδικαλιστικό κίνημα, οπότε τους καθιστούσε δεξαμενή απεργοσπαστών.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα βιαιοπραγιών προς τους πρόσφυγες καταγράφτηκαν στη Δράμα της Μακεδονίας που μόνιμοι κάτοικοι χρησιμοποιώντας πιστόλια, μαχαίρια και άλλα μέσα έσφαξαν εν ψυχρώ δεκάδες άτομα. 

 

Στο χωριό Κιούπκιοϊ (σημερινή Πρώτη) των Σερρών, το φθινόπωρο του 1925, οι κάτοικοι πήραν την κατάσταση στα χέρια τους. Πυρπόλησαν τις σκηνές των προσφύγων και λεηλάτησαν τα λιγοστά υπάρχοντα που κουβάλησαν από τα σπίτια τους, από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο.

 

Σύμφωνα με τις καταγραφές της παντελώς απούσας χωροφυλακής κάηκαν ολοσχερώς 120 σκηνές μέσα στις οποίες έμεναν πρόσφυγες Ποντιακής καταγωγής και τραυματίστηκαν με μαχαίρια δεκαεπτά (17) άτομα. Τα περισσότερα ήταν γυναίκες. Οργανωτής του πογκρόμ ήταν ο αυτοαποκαλούμενος «Μακεδονομάχος», δάσκαλος του χωριού Κιούπκιοϊ Γεώργιος Καραμανλής (πατέρας του μετέπειτα Πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή).

 

Σε άλλες περιοχές ανάγκαζαν τους πρόσφυγες να φοράνε συγκεκριμένο χρώμα ρούχων (κίτρινο) για να ξεχωρίζουν από τους Ελλαδίτες Έλληνες. Τούτο μάλιστα είχε προταθεί πολλά χρόνια αργότερα, το 1933, από τον Ν. Κρανιωτάκη, εκδότη της εφημερίδας «Πρωϊνός Τύπος» να εφαρμωστεί σε όλη την Ελλάδα, ώστε να ξεχωρίζουν από τους Έλληνες. Ενώ παράλληλα διακατέχονταν από προκαταλήψεις όπως για παράδειγμα ότι φέρνουν κακή τύχη.

 

Χαρακτηριστικό είναι ότι ο όρος «σμυρνιά» είχε γίνει συνώνυμο της πρόστυχης γυναίκας λόγω του ότι ήταν δυναμικές και εργατικές συμβάλλοντας οικονομικά στο σπίτι με εξωτερικές δουλειές.

Τέλος, από μερικούς αναγνωρίστηκε η καθαριότητά τους ενώ δυστυχώς από μια άλλη μερίδα ανθρώπων θεωρούνταν κατώτεροι και βρώμικοι. Οι μπουγάδες μύριζαν καθαριότητα και πράσινο σαπούνι ενώ ντρέπονταν να απλώσουν κάτι το όποιο ήταν γαριασμένο.

 

Οι Σμυρνιές έφεραν τον ασβέστη και φρόντιζαν η παράγκα τους να δείχνει όσο πιο καθαρή και περιποιημένη γίνεται, ενώ με μελαγχολία αναπολούσαν την παλιά τους γειτονιά που ήταν γεμάτη από τενεκεδάκια με λουλούδια και μυρωδιές.

Ευθύμης Λεκάκης, νομικός-ιστορικός ερευνητής

 

Υ.Γ.

Στις 13 Σεπτεμβρίου του 1922 ξεσπάει η μεγάλη πυρκαγιά στη Σμύρνη ,ξεκινώντας από την αρμένικη συνοικία.